Λίγα λόγια για τον τόπο...
Ένα από τα ομορφότερα μοναστήρια της Σητείας αλλά και ολόκληρης της Κρήτης. Οι μαρτυρίες για τη λειτουργία του είναι πολύ λίγες και προέρχονται από κείμενα της Ενετοκρατίας.
Από τα πολλά μικρά μοναστήρια που βρίσκονταν διάσπαρτα στο νησί, βρίσκεται στο Σαμώνειο ακρωτήριο, κοντά στην αρχαία Ίτανο.
Κατά τον Απολλώνιο τον Ρόδιο, συγγραφέα των Αργοναυτικών, εδώ αποβιβάστηκαν οι Αργοναύτες επιστρέφοντας από την Κολχίδα μετά από σφοδρή θαλασσοταραχή και πριν συνεχίσουν το ταξίδι τους, έχτισαν τον ναό της Μινωίδας ή Σαμωνίας Αθηνάς.
Ο ναός της Αθηνάς χτίστηκε στο άκρο της χερσονήσου όταν οι Αργοναύτες κατάφεραν να γλιτώσουν από το πέρασμα αυτός καθώς ο γίγαντας Τάλως που προστάτευε τα παράλια του νησιού, εξφενδόνισε πέτρες εναντίον τους.
Στην παραλία του μικρού κολπίσκου κοντά στο άκρο της
χερσονήσου, εντοπίστηκαν ερείπια αρχαίου ναού του 4ου π.Χ. αιώνα. Το
μεγαλύτερο τμήμα τους είναι καταβυθισμένο στη θάλασσα ενώ ένα τμήμα τους σώζεται
και στην αμμουδιά.
Στην ευρύτερη περιοχή κατά τη διάρκεια επιφανειακής ανασκαφικής έρευνας το 2004 βρέθηκε πλήθος χαραγμάτων πλοίων τα οποία πιθανότατα χρονολογούνται στην ίδια περίοδο με τον ναό της Μινωίδας Αθηνάς. Ένα από αυτά παριστάνει πλοίο σε σχήμα ψαριού σε συνδυασμό με την επιγραφή «...μον έγραφέ με». Πιθανότατα στο κομμάτι του λίθου που δεν σώζεται θα αναγραφόταν η αρχική συλλαβή του ονόματος του προσώπου το οποίο χάραξε την πέτρα.
Τις επιγραφές αυτές ίσως τις χάραζαν οι προσκυνητές κατά την πορεία τους προς τον ναό. Ενδεχομένως το Σαμώνιο να αποτελούσε γνωστό πέρασμα για τα πλοία. Το βέβαιο είναι πως βρίσκεται πάνω στον θαλάσσιο δρόμο που ενώνει την ανατολική Κρήτη με τα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου αλλά και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και την Αίγυπτο.
Η πρώτη και μοναδική μέχρι σήμερα πληροφορία για τη μονή του Αγίου Ισιδώρου οφείλεται στον μοναχό Χριστόφορο Μπουοντελμόντι που ως γνωστόν περιηγήθηκε την Κρήτη το 1415. Η μονή είχε τότε δύο μοναχούς οι οποίου ζούσαν σαν ερημίτες «από την εργασία των χεριών τους» όπως αναφέρει ο Μπουοντελμόντι χαρακτηριστικά.
Υπάρχουν πηγές που αναφέρουν πως η μονή χτίστηκε από Αιγυπτιώτες μοναχούς οι οποίοι έφτασαν στην Κρήτη για να μονάσουν και αφιέρωσαν το μοναστήρι τους στον συμπατριώτη τους Άγιο Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη. Η υπόθεση αυτή δεν στηρίζεται σε κανένα στοιχείο αφού η λατρεία του Αγίου παρατηρείται και σε άλλες περιοχές που μάλλον θα ήταν δύσκολο σε Αιγυπτιώτες να φτάσουν. Ναός του Αγίου Ισιδώρου με τοιχογραφίες του 1420-1421 υπάρχει στα Τζιναλιανά του δήμου Καντάνου ενώ παλιότερα υπήρχε ναός και στην Κασταμονίτσα με μόνο σημερινό απομεινάρι το τοπωνύμιο «Άη Σίδερος» να θυμίζει την ύπαρξή του. Ίδιο τοπωνύμιο συναντάται και δυτικά του ακρωτηρίου της Τρυπητής στα Σφακιά.
Τοπωνύμια που μαρτυρούν την παρουσία ναών του Αγίου Ισιδώρου συναντώνται ακόμα στη Ραβδούχα Κισάμου (Άη Σίδερο), στα Βασιλικά Ανώγεια Ηρακλείου (Άι Σίντερος), στο Ρογδιά Μαλεβιζίου (Άη Σιντέρης) καθώς και στο Καστέλι Πεδιάδος όπου στη θέση Άι Σίδερος υπάρχει παλιός ναός στο όνομα του Αγίου.
Το μικρό μοναστήρι της Σητείας έδωσε το όνομά της στο ανατολικότερο ακρωτήριο της Κρήτης που μέχρι σήμερα έχει επικρατήσει να ονομάζεται «Σίντερο».
Η θέση που ήταν χτισμένη η μονή δεν προσφερόταν για την ίδρυση μεγάλου μοναστηριού καθώς μόνο ασκητές και ερημίτες θα μπορούσαν να ζήσουν σε μια τόσο άγονη και άνυδρη περιοχή.
Η μονή κατά τα φαινόμενα μπαίνει στο περιθώριο κατά τον 15ο-16ο αιώνα όταν οι πειρατικές επιδρομές αποτελούσαν αληθινή μάστιγα για το νησί και ιδιαίτερα για τα παράλια της Κρήτης. Επικρατεί μάλιστα η άποψη πως οι μοναχοί του Αγίου Ισιδώρου κατέφυγαν μετά από μια τέτοια επιδρομή σε ασφαλέστερη θέση και αποτέλεσαν τον αρχικό μοναστικό πυρήνα της μονής Ακρωτηριανής, της γνωστής μας Τοπλού. Η άποψη αυτή όμως είναι κατά πάσα πιθανότητα λανθασμένη καθώς ο τοιχογραφημένος διάκοσμος της Παναγίας Ακρωτηριανής είναι προγενέστερος της εποχής που βρέθηκε στο νησί ο Μπουοντελμόντι.
Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους ο ναός εγκαταλήφθηκε. Δεν άργησε να έρθει η φθορά και η κατάρρευση αφού μεταξύ άλλων η συντήρηση και η επισκευή του ήταν εξαιρετικά δύσκολη.
Κατά τους τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας, ο ναός και η περιοχή του Αγίου Ισιδώρου περιήλθαν στην Τοπλού, πιθανότατα επειδή οι μοναχοί του το εγκατέλειψαν αναζητώντας την ασφάλεια ενός μεγαλύτερου μοναστηριού, όπως άλλωστε συνέβει και με δεκάδες άλλα μοναστήρια της Κρητικής υπαίθρου.
Ο σημερινός ναός είναι κτίσμα του 1880 ενώ κοντά του υπάρχουν ερείπια παλαιότερου ναού. Στο ιερό του ναού αυτού η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε ταφή, προφανώς μοναχού, με πλήθος νομισμάτων της Ενετοκρατίας.
Την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας που ο μοναχισμός γνώρισε άνθηση, το μοναστήρι του Αγίου Ισιδώρου επανιδρύθηκε ξανά. Στα νεώτερα χρόνια ο ναός και τα κελιά ανακαινίσθηκαν από τον μοναχό Νικόδημο Δροσοφορίδη.
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, η περιοχή χρησιμοποιήθηκε από τα Γερμανοϊταλικά στρατεύματα για στρατηγικούς λόγους. Οι κατακτητές κατεδάφισαν τα κελιά και κράτησαν μόνο τον μικρό ναό. Μετά την κατοχή, ο μοναχός Γεννάδιο Χρυσουλάκης από την Τοπλού ανέλαβε την πρωτοβουλία για την ανοικοδόμηση και αποκατάσταση του χώρου η οποία ολοκληρώθηκε το 1946.
Τα κελιά που έχτισε ο Γεννάδιος το 1946 διατηρούνται μέχρι σήμερα και χρησιμοποιούνται από τους προσκυνητές στις 4 Φεβρουαρίου που γιορτάζει ο ναός.
Στην ευρύτερη περιοχή κατά τη διάρκεια επιφανειακής ανασκαφικής έρευνας το 2004 βρέθηκε πλήθος χαραγμάτων πλοίων τα οποία πιθανότατα χρονολογούνται στην ίδια περίοδο με τον ναό της Μινωίδας Αθηνάς. Ένα από αυτά παριστάνει πλοίο σε σχήμα ψαριού σε συνδυασμό με την επιγραφή «...μον έγραφέ με». Πιθανότατα στο κομμάτι του λίθου που δεν σώζεται θα αναγραφόταν η αρχική συλλαβή του ονόματος του προσώπου το οποίο χάραξε την πέτρα.
Τις επιγραφές αυτές ίσως τις χάραζαν οι προσκυνητές κατά την πορεία τους προς τον ναό. Ενδεχομένως το Σαμώνιο να αποτελούσε γνωστό πέρασμα για τα πλοία. Το βέβαιο είναι πως βρίσκεται πάνω στον θαλάσσιο δρόμο που ενώνει την ανατολική Κρήτη με τα νησιά του νοτιοανατολικού Αιγαίου αλλά και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και την Αίγυπτο.
Η πρώτη και μοναδική μέχρι σήμερα πληροφορία για τη μονή του Αγίου Ισιδώρου οφείλεται στον μοναχό Χριστόφορο Μπουοντελμόντι που ως γνωστόν περιηγήθηκε την Κρήτη το 1415. Η μονή είχε τότε δύο μοναχούς οι οποίου ζούσαν σαν ερημίτες «από την εργασία των χεριών τους» όπως αναφέρει ο Μπουοντελμόντι χαρακτηριστικά.
Υπάρχουν πηγές που αναφέρουν πως η μονή χτίστηκε από Αιγυπτιώτες μοναχούς οι οποίοι έφτασαν στην Κρήτη για να μονάσουν και αφιέρωσαν το μοναστήρι τους στον συμπατριώτη τους Άγιο Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη. Η υπόθεση αυτή δεν στηρίζεται σε κανένα στοιχείο αφού η λατρεία του Αγίου παρατηρείται και σε άλλες περιοχές που μάλλον θα ήταν δύσκολο σε Αιγυπτιώτες να φτάσουν. Ναός του Αγίου Ισιδώρου με τοιχογραφίες του 1420-1421 υπάρχει στα Τζιναλιανά του δήμου Καντάνου ενώ παλιότερα υπήρχε ναός και στην Κασταμονίτσα με μόνο σημερινό απομεινάρι το τοπωνύμιο «Άη Σίδερος» να θυμίζει την ύπαρξή του. Ίδιο τοπωνύμιο συναντάται και δυτικά του ακρωτηρίου της Τρυπητής στα Σφακιά.
Τοπωνύμια που μαρτυρούν την παρουσία ναών του Αγίου Ισιδώρου συναντώνται ακόμα στη Ραβδούχα Κισάμου (Άη Σίδερο), στα Βασιλικά Ανώγεια Ηρακλείου (Άι Σίντερος), στο Ρογδιά Μαλεβιζίου (Άη Σιντέρης) καθώς και στο Καστέλι Πεδιάδος όπου στη θέση Άι Σίδερος υπάρχει παλιός ναός στο όνομα του Αγίου.
Το μικρό μοναστήρι της Σητείας έδωσε το όνομά της στο ανατολικότερο ακρωτήριο της Κρήτης που μέχρι σήμερα έχει επικρατήσει να ονομάζεται «Σίντερο».
Η θέση που ήταν χτισμένη η μονή δεν προσφερόταν για την ίδρυση μεγάλου μοναστηριού καθώς μόνο ασκητές και ερημίτες θα μπορούσαν να ζήσουν σε μια τόσο άγονη και άνυδρη περιοχή.
Η μονή κατά τα φαινόμενα μπαίνει στο περιθώριο κατά τον 15ο-16ο αιώνα όταν οι πειρατικές επιδρομές αποτελούσαν αληθινή μάστιγα για το νησί και ιδιαίτερα για τα παράλια της Κρήτης. Επικρατεί μάλιστα η άποψη πως οι μοναχοί του Αγίου Ισιδώρου κατέφυγαν μετά από μια τέτοια επιδρομή σε ασφαλέστερη θέση και αποτέλεσαν τον αρχικό μοναστικό πυρήνα της μονής Ακρωτηριανής, της γνωστής μας Τοπλού. Η άποψη αυτή όμως είναι κατά πάσα πιθανότητα λανθασμένη καθώς ο τοιχογραφημένος διάκοσμος της Παναγίας Ακρωτηριανής είναι προγενέστερος της εποχής που βρέθηκε στο νησί ο Μπουοντελμόντι.
Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους ο ναός εγκαταλήφθηκε. Δεν άργησε να έρθει η φθορά και η κατάρρευση αφού μεταξύ άλλων η συντήρηση και η επισκευή του ήταν εξαιρετικά δύσκολη.
Κατά τους τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας, ο ναός και η περιοχή του Αγίου Ισιδώρου περιήλθαν στην Τοπλού, πιθανότατα επειδή οι μοναχοί του το εγκατέλειψαν αναζητώντας την ασφάλεια ενός μεγαλύτερου μοναστηριού, όπως άλλωστε συνέβει και με δεκάδες άλλα μοναστήρια της Κρητικής υπαίθρου.
Ο σημερινός ναός είναι κτίσμα του 1880 ενώ κοντά του υπάρχουν ερείπια παλαιότερου ναού. Στο ιερό του ναού αυτού η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε ταφή, προφανώς μοναχού, με πλήθος νομισμάτων της Ενετοκρατίας.
Την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας που ο μοναχισμός γνώρισε άνθηση, το μοναστήρι του Αγίου Ισιδώρου επανιδρύθηκε ξανά. Στα νεώτερα χρόνια ο ναός και τα κελιά ανακαινίσθηκαν από τον μοναχό Νικόδημο Δροσοφορίδη.
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, η περιοχή χρησιμοποιήθηκε από τα Γερμανοϊταλικά στρατεύματα για στρατηγικούς λόγους. Οι κατακτητές κατεδάφισαν τα κελιά και κράτησαν μόνο τον μικρό ναό. Μετά την κατοχή, ο μοναχός Γεννάδιο Χρυσουλάκης από την Τοπλού ανέλαβε την πρωτοβουλία για την ανοικοδόμηση και αποκατάσταση του χώρου η οποία ολοκληρώθηκε το 1946.
Τα κελιά που έχτισε ο Γεννάδιος το 1946 διατηρούνται μέχρι σήμερα και χρησιμοποιούνται από τους προσκυνητές στις 4 Φεβρουαρίου που γιορτάζει ο ναός.
Επίσκεψη...
Ήθελα χρόνια να βρεθώ μια τέτοια μέρα στον Άγιο Ισίδωρο.
Είχα ακούσει ιστορίες για τον άγονο τόπο, για τους προσκυνητές που κατακλύζουν την εκκλησία από όλα τα μέρη της Κρήτης.
Για την ομορφιά του τοπίου.
Για την ερημιά που εκείνη και μόνο τη μέρα "σπάει" για χάρη του Αγίου.
Ο τόπος που βρίσκεται ο Άγιος Ισίδωρος είναι απαγορευμένος, στην κυριολεξία.
Καθώς βρίσκεται μέσα στα όρια της Ναυτικής Βάσης Κυριαμαδίου, είναι απροσπέλαστος όλο τον χρόνο για το κοινό. Για να μπορέσει κάποιος να πλησιάσει στον ναό, θα πρέπει να περιμένει τη μέρα της γιορτής του Αγίου στις 4 Φεβρουαρίου ή να έχει ειδική άδεια από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού.
Ξεκινήσαμε πολύ νωρίς, μας περίμενε πάνω από τρείς ώρες δρόμος.
Περάσαμε από την λατρεμένη Σητεία, την Αγία Φωτεινή, μετά το Παλαιόκαστρο, τη μονή Τοπλού, το Βάι, την αρχαία Ίτανο και την παραλία της Ερημούπολης, από την φημισμένη στους σέρφερς όλου του κόσμου παραλία της Τέντας και φτάσαμε στην είσοδο της Ναυτικής Βάσης λίγο μετά τις 9 το πρωί.
Το τοπίο εντυπωσιακό, μοναδικό.
Η άγρια ομορφιά της Κρητικής γης σε όλο της το μεγαλείο.
Ο ναός ντυμένος στα καλά του.
Οι ναύτες που υπηρετούν στη βάση ανέλαβαν τις προηγούμενες μέρες να τον περιποιηθούν, να τον βάψουν, να τον στολίσουν.
Τη μέρα της γιορτής εκτέλεσαν χρέη προσωπικού της εκκλησίας για χάρη του Αγίου.
Απολαύσαμε την μοναδική ηρεμία μαζί με όλο τον κόσμο, μια παρέα.
Η παραλία δίπλα στον ναό γέμισε παιδάκι που μάζευαν κοχύλια από την αμμουδιά. Άλλοι μάζεψαν σταμναγκάθι, ασκολύμπρους και αγριαγγινάρες από τους βράχους. Κάποιοι άλλοι βρήκαν ευκαιρία να βγάλουν φωτογραφίες από τη μοναδική παραλία με τα ερείπια του ναού της Αθηνάς.
Μέχρι τις 11.00 έπρεπε να φύγουμε για να κλείσει ξανά η βάση.
Μέχρι τις 11.00 έπρεπε να φύγουμε για να κλείσει ξανά η βάση.
Θα μου μείνει για πάντα αξέχαστη αυτή η μέρα.
Παρόλη την κούραση, η ξεγνοιασιά, η δική μας και των παιδιών....
 |
| Τα ερείπια του ναού της Μινωίδας Αθηνάς |
 |
| Το ακρωτήριο Σίδερο με τον ναό του Αγίου Ισιδώρου |
 |
| Το βάζο με τα κοχύλια που στολίζει το γραφείο μου |
Οι παραπάνω φωτογραφίες χορηγούνται με άδεια Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Ελλάδα.
